سیاه خروس جنگلی (caucasian grouse)

سیاه خروس جنگلی (caucasian grouse) از کمیاب ترین گونه های پرندگان در ایران می‌باشد. این پرنده که به قره خروس نیز معروف است، تنها در منطقه حفاظت شده ارسباران یافت می‌شود. تا دهه ۱۹۵۰ میلادی، تصور می‌شد که زیستگاه این پرنده فقط محدود به کوهستان های قفقاز و شمال شرقی ترکیه می‌شود. به همین دلیل به آن سیاه خروس قفقازی می‌گفتند.

برای نخستین بار در سال ۱۳۵۲، حضور یک پرنده سیاه بزرگ در این جنگ توسط مدیر کل وقت حفاظت محیط زیست استان آذربایجان شرقی گزارش شد. به دنبال آن، چند مشاور خارجی وقت سازمان، ازجمله دکتر اسکات از منطقه دیدن کردند. آن بازدید مشخص کرد این پرنده، سیاه خروس قفقازی بوده و تا آن زمان کسی از وجود این پرنده در ایران خبر نداشت.

سیاه خروس جنگلی ارسباران در فصل بهار برای جلب نظر جنس ماده شروع به پریدن تا ارتفاع ۵ متری کرده و در همین حین نیز سر و صدایی خاصی را تولید می‌کند. این پرنده همچنین پرهای دم خود را برای ماده به نمایش می‌گذارد. این طیور جزو پرنده های اجتماعی بوده و در فصل های پاییز و زمستان به صورت گروهی دیده می‌شوند. این پرنده در جنس نر صدایی شبیه چرچر از گلوی خود درمی‌آورد اما جنس ماده بیشتر صدایی مثل غدغد مرغ دارد.

ویژگی های سیاه خروس جنگلی (ارسباران)

برخی افراد این پرنده را با خروس سیاه به دلیل تشابه اسمی که دارند، اشتباه می‌گیرند. اما در واقع این دو گونه با یکدیگر بسیار تفاوت دارند. اندازه این پرنده ۴۰ تا ۴۸ سانتی متر بوده و دارای جثه بزرگی می‌باشد. وزن جنس نر حدود ۸۰۰ گرم تا ۱ کیلو گرم بوده و جنس ماده نیز حدود ۸۰۰ گرم وزن دارد. زمان جفت گیری آنها اوایل فروردین ماه تا اواسط اردیبهشت ماه می‌باشد. متاسفانه به دلیل شکارهای زیاد و بی رویه، نژاد قره خروس در معرض انقراض قرار دارد. همچنین پروازی مستقیم در مسافت های کوتاه دارد. تفاوت سیاه خروس ایرانی با اروپایی در جثه کوچکتر آن و بلندتر بودن دم و کوچکتر بودن منقار پرنده است.

جنس نر

بال و پر جنس نر به رنگ سیاه با جلای آبی یا سبز براق در قسمت گردن می‌باشد. همچنین پرهای سفیدی در ناحیه دم (زمانی که دم خود را بالا می‌برد) و شاه پر های قهوه ای با لکه های سفید در قسمت بال ها دارد. این پرنده روس سر خود یک تاج قرمز رنگ کوچک دارد که از قسمت ابرو ها شروع می‌شود. منقار سیاه خروس ارسباران نر به رنگ مشکی بوده و در بین ساق پاها و انگشتان نیز کمی پر دارد.

جنس ماده

جنس ماده این پرنده به صورت کلی به رنگ قهوه ای روشن و خرمایی می‌باشد که دارای خطوط و راه راه های عرضی تیره به همراه لکه های سفید و سیاه است. این نقوش تا انتهای دم نیز ادامه دارند. مانند جنس نر، منقار ماده نیز سیاه رنگ است و پاهایی قهوه ای رنگی دارد. پرنده های نابالغ هم، دارای ظاهری شبیه به جنس ماده بوده و بال و پری طوسی و قهوه ای دارند.

زیستگاه قره (سیاه) خروس جنگلی

این پرنده بیشتر در مراتع جنگلی در ۴۵۰۰ متری زندگی می‌کند اما در فصل زمستان در ارتفاعات پایینتر نیز دیده می‌شود. از آنجایی که محیط زیست این پرنده در مناطق سخت و مشکل قرار دارد، و همچنین علاقه به زندگی مخفیانه باعث شده تا مطالعه در مورد نحوه زندگی و دیگر ویژگی های این جاندار کم باشد.

ناگفته نماند که نابودی جنگل ها توسط مردم اهالی منطقه یا دیگر افراد، سبب تهدید به انقراض این پرنده شده است. یکی از عاداتی که سیاه خروس ها دارند، این است که بعد از اینکه زیستگاه آنها نابود شد، باز هم به مدت یک یا دو سال در آنجا می‌مانند. این عمل می‌تواند قبل از ترک محل توسط پرنده، باعث مرگ آن شود.

زیستگاه این پرنده در ایران حدود ۱۰ هزار هکتار داخل منطقه حفاظت شده ارسباران و ۲۰ هزار هکتار خارج از منطقه حفاظت شده است. به همین سبب بجز فصل بهار که نمایش آنها در فضای باز جنگل قابل رویت است دیدن آنها به سختی امکان‌پذیر خواهد بود.

تغذیه

سیاه خروس (caucasian grouse) ارسباران بیشتر از جوانه گیاهان، میوه های آبدار، حشرات و برگ درختان و گیاهان تغذیه می‌کند. به دلیل همین سلیقه غذایی هم محیط زندگی آن در مناطق جنگلی، ارتفاعات کوهستانی و علف زار ها می‌باشد.

تولید مثل و جوجه کشی

جنس نر این پرنده، بسیار قلمرو طلب بوده و معمولا بر سر ماده شروع به دعوا و درگیری می‌کند. در زمان جفت گیری و تخم گذاری، جنس ماده شروع به تخم گذاشتن ۶ تا ۱۰ عدد تخم با خال های قهوه ای می‌کند. پرنده ماده لانه خود را در زیر بوته ها و سنگ ها می‌سازد تا به خوبی از دید مخفی باشد. وظیفه نگهداری از تخم ها و جوجه ها بر عهده پرنده ماده بوده و دوره جوجه کشی و تولد جوجه ها بین ۲۳ تا ۲۶ روز طول می‌کشد.